تحلیل فضایی-مکانی میزان آسیب پذیری نواحی شهری در برابر زلزله، نمونه مورد مطالعه شهر جیرفت

یکی از موضوع هایی که بیشتر شهرهای جهان با آن رو به رو هستند، موضوع حوادث طبیعی است وقوع بلایای طبیعی، نظیر زلزله اغلب موارد تاثیرات مخربی بر سکونت گاه های انسانی داشته و تلفات سنگینی را بر ساکنان آن ها وارد ساخته، ساختمان ها و زیرساخت ها را نابود کرده، عوارض اقتصادی و اجتماعی پر دامنه ای را بر جوامع و کشورها تحمیل می کند. هدف این پژوهش تحلیل فضایی- مکانی میزان آسیب پذیری نواحی شهر جیرفت در برابر زلزله می باشد. به همین منظور نواحی پنج گانه شهر بر اساس شانزده محله آن بررسی شدند. با توجه به اهمیت موضوع روش این پژوهش توصیفی- پیمایشی از نوع کاربردی- توسعه ای می باشد. برای جمع آوری اطلاعات مورد نیاز از دو شیوه کتابخانه ای و میدانی استفاده شده است، در بخش کتابخانه ای اطلاعات توصیفی از کتاب ها، مقالات، نقشه ها، گزارشات و سالنامه های آماری گردآوری و در بخش میدانی، اطلاعات از طریق پرسشنامه جمع آوری شدند. جامعه آماری این پژوهش کلیه خانوارهای شهر جیرفت در سال 1390 که تعداد آن ها برابر 25589 خانوار و حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران و برای دقت بیشتر384 نفر از سرپرستان خانوار انتخاب و برای دست یابی به نمونه ها از روش طبقه بندی و متناسب با جمعیت هر کدام از نواحی استفاده شد. جهت ارزیابی آسیب پذیری محلات شهر، معیارهای نوع مصالح، کیفیت ابنیه، فاصله از گسل، تعداد طبقات، قدمت ابنیه، کاربری اراضی، مساحت قطعات و تراکم جمعیتی بررسی شدند. بدین ترتیب ابتدا هر یک از معیارهای مورد نظر بر اساس نظرات کارشناسان وزن دهی شده و سپس این معیارها در محیط نرم افزار expert choice بر اساس روش ahp در ماتریس مقایسه دوتایی وزن دهی شدند، در نهایت وزن نهایی هر یک از شاخص ها مشخص گردید و برای بدست آوردن نقشه نهایی آسیب پذیری، در محیط gis لایه ها با هم ترکیب شدند. نقشه نهایی آسیب پذیری شهر جیرفت نشان داد که محلات هفت، پنج در ناحیه چهار و محله شانزده در ناحیه پنج به ترتیب آسیب پذیرترین محدوده های شهر جیرفت در برابر زلزله می باشند. محلات چهارده و نه در ناحیه دو نسبت به سایر قسمت های شهر از آسیب پذیری کمتری برخوردار می باشند. ناحیه چهار به علت واقع شدن در بافت قدیم شهر آسیب پذیرترین و ناحیه دو به علت واقع شدن در بافت جدید میزان آسیب پذیری کمتری در برخورد با زلزله دارد. هم چنین نواحی شهر جیرفت از لحاظ شاخص های اجتماعی و اقتصادی دارای تفاوت معناداری می باشند، از هفده گویه اجتماعی مورد سنجش سرپرست خانوار بر اساس آزمون کروسکال والیس 14 گویه معنا دار و از هشت گویه مورد سنجش اقتصادی، شش گویه معنا دار بودند، بنابراین نتیجه گرفته شد که نواحی شهر جیرفت از لحاظ شاخص های اجتماعی و اقتصادی دارای تفاوت معناداری هستند، بر اساس ضریب همبستگی اسپیرمن بین آسیب پذیری فیزیکی- کالبدی و اجتماعی – اقتصادی در نواحی شهر جیرفت رابطه معناداری وجود دارد. در نهایت راهکارها و پیشنهادات لازم برای کاهش میزان آسیب پذیری نواحی شهری در برابر زلزله ارائه شد.